Басты бет » Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы

Кабылданған күн - 1992 жылғы 4 маусым
Ресми түсауы кесілген күн - 1992 жылғы 6 маусым, Алматы каласы
Авторы - Шәкен Ниязбеков Ресми анықгама
"Кдзақстан Республикасьпгың Мемлекеттік туы - орпгасында шүғылалы күн, оның астында қалықтан үшқан қыран бейнеленген тік бүрышты көгілдір түсті мата. Туды сабыньщ түсында үлттық орнек нақышталған тік жолақ көктеп өтеді. Күн, нгүғыла, қьіран және өрнек бейнелері алтын түстес. Тудьщ ені мен үзындығының аракдтынасы - 1:2”.
(4-бап. Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық күші бар "Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері туралы” Жарлығы).
 
Вексилология дәстүрі бойьшша түдьщ негізгі белгісі оньщ реңі болып саналады. Осы орайда Мемлекеггіқ Туымыздың аспан ТекТі зеңгір көк түсті болуы кездейсоқ емес.
Әйгілі Ансельм кестесі бойынша ол - адалдықгың, Кіршіқсіз тазалық пен пәктіктің нышаны. Көқ түс ынгымақ пен бірлік идеясын аңғартады, барлық халықтар үшін де бейбітшілік, түрақтылық пен береке-байлық белгісі болып саналатын ашық аспанға мегзейді
Гспан көк түс - қазақтьщ үлттық бояүының реці. Үлттын менталитет!, танымы, мәдениеті мен бүл түсісе деген айрықша ілтипаты осы ойға жетелейді
Табигат көшпелілердің өмір сүрУ ортасы ғана емес, бүқіл тіршілігінің ажырамас бөлігі. Ашық аспан, көк: тіреген биік таүлар, мөлдір сУлар, кокжиекпен астасқан ісөк майса қырлар - бәрі де бір ғана ғажайып тәңірлік түс зеңгір көқ рецмен жан баүрайды. Тіпті кейде жасыл түстін өзі көктей көрінеді. Қүс төресі арУ аққүдьщ өзінің көгілдірін іздейміз. Тегін бе? Эрине, жоқ. Жан жылүы, адамдар арасындағы қарым- қатынастағы ашықтық пен адалдық, жақсылыққа сену тәрізді үлттын менталитетін қүрайтын қасиеттер де аспан көк түске байланыеты образдар бойына қапысыз сіңірілген.
Қазақ тілінде "көгеру”, "көк шықты”, "көкке ауыз ілікті”, "көсетесі көгергір”, "көкке шырқау”, "көк тіреу” деген тәрізді көп үялас сөздер мен сөз тіркестері бар. Соның бәрі, сайып келгенде, өмір сүру, жаңарып-жасару, мүратқа жету деген үғымдармен төркіндес. Табиғат оянып, тіршілік біткрнге жан бітетін жыл мезгілі де "көктем” деп аталады.
fK-Өк” сөзі қазақ тілінде ғана емес, бүкіл түркі тектес тілдердегі басты лингвистикалық бірліктердің бірі болып саналады. Ол өге көне және әлі күнге өзінің ең байырғы, аспанды Тәңірінің мекені деп кие түтқан тотемдік мәнін жоғалтқан жоқ. Қазақ тілінде аспан үғымын "көк” деген сөз де береді.
Тарихта "коктің” тәңірлік түс ретінде айрықпта әлеуметтік-сэяси статус иеленген кездері де өткен. Мысалы, Түрік қаҒанатында (VI ғ.) бектер көк шатыр тігіп, көк түсті киім киген. Қағанат жүртыньщ "көк түріктер” атануы "аспан текті түріктер”, "тәңірлік түріктер” деген мағыналарды білдірген. "Көк асаба” аталған "бөрілі байрак” көтерген бабалар жай бәрі емес, "көк бөріні” кие түтқан.
Аспан көк түсті тулар мен байраҚтарды (көк асаба) тарихтың түрлі кезендерінде Түрік қағанаты (552-630, 682- 743 ж.ж.), Хазар кағанаты (651-983 ж.ж.), Үлы селжүк (1040-1157 ж.ж.), АқсакТемір мемлекеті (1386-1501 ж.ж.), Қазак, Ордасының кейбір хандары мен батырлары көтеріп шықкан. Шағын көгілдір жолақ Қазақ КСР жалауында да барболатын.
Қазакстан Республикасының мемлекеттік туыншы б(р түсті болуы кездейсок, емес. О л - ёліміздің мемлекеттік бір түгастығы идеясының көрінісі. 
Көк” сөзі коне Түрік Тілінде шығыс деген жағрапиялық үғымды білдіреді. Бүл регге Мемлекеттік Тудың түсінен белгілі бір нақты акпарат та алуға болады. О л геральдика тілінде Қазақстанның жер шарының күн шығысында орналасҚандығына, тамыры тереңде жатқан Шығыс доәдениетінің окілі екендігіне мегзейді.
Күн образы - байлық пен берекенің беДНсі. Оның трафикалық бейнеленуі (шеңбер) өміршендік нышаны деп саналады.
Қазакстан аумағында сонау сақ-скиф (б.з.д. VII-IV ғ.ғ.) дәуірлерінде сальшган күн және күн сәулелері бейнеленген тас жазулар (петроглифтер) табылған тарихи жерлер аз емес.
;Күн - далалықгар дүниетаньйнында багда үғымын орныктырған өзгеше мағыналы образдардың біртр’еңістік пен уақыт үғымдары күнге қарап тіршілік еТу Тәжірибесі арқылы еніп, орныҚҚаны анук,. Қазақ халҚында уаҚыТпен байланыеты үғымдар коп. Мьісалы: күнүзак, күні бүрын, күн аркан бойы көтерілгеңде, тал түс, сәске, ымырт, т.б. Сол СИЯКТЪІ "күні туды”, "йіуні бітті” деген үғымдар кездеседі
Қырап бүркіт бейнесінің нышандык, мәні әдегге билік, көрегендік пен кеңдік, күш-қайраТ үғымдары аркылы айкындалады. Бүрынғы әлемдік тәжірибеде рәміздерде бүркіТ бейнесін бедерлеу кезінде оның сүсы мен айбынын, жырТҚышТыҚ белгілерін ерек танытуға үмТылыс басым болатъш. 
Қазақстан Туында бүл образ мүлдем жаңа көркемдік шеіпім тапты. Біріншіден - бейбіт, салмаҚты мінез сипаты сезіледі. Екіншіден - ол күн астында түр. ҚанаТында Прометей алауын, бақьгг нүрын алып келе жатҚандай әдемі эсер кдлдырады. Үшіншіден - козғалыс үсгінде бейнеленген. Асқақ арман, асыл максатқа қүлаш үрып келе жатқандай. Рәміздік түрғыдан алғанда бақыт пен берекеге, оркениет биіктеріне үмтылған ел мүратын, халық аңсарын аңғартады.
Қазақы дүпиетанымда Қыран күсқа байланыеты еркііщік, аскактык., Токәппарлық, қайрат-жігер, биік мүрат, кең пейілділік пен жан тазалығы тәрізді ғажайып үғымдар ойға оралады.
Қазақ тілінде қыран бүркіт лексикасы пайдаланылып жасалған ер адамдардьщ есімдері (Бүркітбай, Бүркітбек, т.б.), жан сүйінішін білдіретін озгеше орамдар ("Ой, қыраным- ай”, "Шіркін, қыранша сілТеді”, "Қырандай қиянға қанат Қаққан” т.б.) жиі кездеседі. Қыран бейнесі халық ауыз әдебиетінде, аңыздар мен әпсаналарда, ежелгі эпостарда, сурет өнерінде, әнде, үлттық ойындарда, биде жан-жақты көрініс тапқан. Қанатын керіп қияға серпілген қыран бейнесі ежелгі түріктердің ержүрек қолбасшысы Күлтегін ескерткішінде (732 ж.) де бар. Бүл жерде ол жай көркемдік қүрал ретінде емес, билік нышаны ретінде пайдаланылған.




Мемлекеттік туды даралап түрған тағы бір белгі - оның сабына таяу тік тартылған үлттық өрнекті ("қошкдр мүйіз”) жолақ. Бүл орнек сонау сақ дәуірінен белгілі. Соулет онері туындыларында қазір де қолданылады.
Ою-әрнек - қазақ мәдениетінің ең бір төлтума әрі жақсы дамыған түрі. Халқымыздың қолданбалы өнер саласында жеткен ең үлы табыстарының бірі десе де болады. Мамандардың пікірінше, ою-орнектерде көшпелілердің көркемдік танымы барынша жарқын көрініс тапқан.
Сәулетші Т.Бәсенов Тараз қаласы төңірегіндегі әйгілі Айша бибі мавзолейін (XI-XII ғ.ғ.) Қазақстан сәулет өнерінің ең негізгі ою-өрнек қазыналары жинақталған мүражай деп атаған.
Эр алуан ою-өрнек түрлері мен оларды пайдаланып жасалған композициялар Қарғалы қорғанында (б.з.д. II ғ. - б.з. II ғ.) жүргізілген қазба жүмыстары кезінде табылған алтын таяқшаларда, Теңдіктегі патшазада қорғанынан табылған алтын алқаларда кездеседі.
Қазақтың үлттық ою-өрнектері - халықтьщ эстетикалық іңкәрлігіне сәйкес өзгеше көркемдік танымның бір көрінісГ Айрықша түр, сызықтар мен ырғақгардың үйлесіміне, эр алуан бояулардың танғажайып Түрлену сиқырына негізделген аса күрделі қүбылыс ретінде олар адамның ішкі жан дүниесін айқара ашады. Ал өнерге тән шартгылық асТарында өмірдің өзінен алынған нақТылық көрініс беріп жатады. Ол - көшпелілер әлемінің, дарқан дала рухының уынысы.
Алтынмен айшықталып, көз жауын алардай әдемі зерленген рәміздік жеке белгілердің бояуы мемлекеттік тудың шымқай зерен көк реңімен әдемі үйлесім тапқан.
Мемлекеттік туды ресми қолдану тәртібі. Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасьшьщ Мемлекеттік рәміздері туралы” жарлығынына және басқа заң актілеріне сәйкес реттеледі.
Мемлекеттік ту ҚР Президенті резиденциясының, Парламент пен Үкіметгің, министрліктер мен басқа да орталық аТқару органдарының, сол сияқгы Президентке тікелей бағынаТын және есеп беретін мемлекеттік органдардың, Конституциялық Кеңестің, Жоғарғы соттьщ және басқа да соттардың, Бас прокураТураның, Үлггық Ғылым академиясының, дипломатиялық және сауда өкілдіктерінің, консулдық мекемелердің ғимараттарында үдайы котеріліп Түрады.
Мемлекеттік ту Қазақстан Республикасы Президентінің кабинетінде, парламент Сенаты мен Мәжілісінің сессия (біріккен және бөлек) отырыстары, Парламент палатары бюроларфы мен Үкіметтің отырыстары? Мослихат сессиялары өтетін залдарда, Конституциялық Кеңестің отырыс залында, Жоғарғы соттың, оньщ алқалары мен басқа да соттардың соТ мәжілісі залдарында, сондай-ақ дүниеге келген нәрестелерді және некені салтанаггы түрде ТіркейТін орынжайларда, Президент, Парламент палаталарьшың төрағалары, Премьер- Министр және олардың өкілетті өкілдерінің қа Тысуымен халықаралық форумдар өТеТін ғимараттарда немесе орьшжайларда (егер халықаралық қүқық нормалары мен ҚР қатысқан халықаралық шарттарда көзделген болса), ресми адам ретінде Президент, Парламент палаталарының төрағалары мен Премьер-Министр мінген теңіз кемелерінде және басқа да қатынас қүралдарында да міндетгі түрде үдайы түруға тиіс.
Қарулы Күштер және Республикалық Үланның әскери қүрамалары мен болімшелерінде - ант қабылдау кезінде, мемлекеттік органдар мен үйымдардың ғимараттарында - Үлттық мереке және басқа мереке күндері Мемлекеттік ту көтеріледі. Ол үлттық азаға байланыеты тутүғырдың жарты деңгейіне дейін аза түту мерзімі бойына томен түсіріледі.


Мемлекеттік ту көтеру елдің әскери корабльдері мен кемелерінде - әскери жарғыларға сәйкес, кемелердің бүлқынына байлағіған ту ретінде - белгіленген тәртіп бойынша айқындалады. Ту бейнесі әуе кемелерінде бедерленеді. Оны қалауына қарай жеке адамдар да өз жекеменшік үйлерінде (орынжайларында) іліп қоя алады.
Мемлекеттік ту жасау заң бойынша бекітілген тәртіпке сәйкес берілетін тиісті рүқсат (лицензия) арқылы ғана жүзеге асырылады. Мысалы, осындай №1 лицензия "Алматы - қалабезендіру” жабық акционер л ік қоғамына берілген.
Ту жасауға политекс, атлас және жылтыр жібек пайдаланылады. Мамандар синтетикалық маталар беріктеу келеді деп есептейді. Қазақстан ГОСТ-ы бойынша Мемлекеттік рәміздерде қолданылатын бояулардың стандарты - 810 ф (алтын түсті, сары), және 312 ф (көк) өлшемдеріне тең. Ту жасаумен айналысып жүрген өндірісшілер көшеге ілген тулардың сапасьш жарты жылға дейін сақтауға кепілдік береді. Тудың өңінің тозбауы ор аймақтьщ ауа райьша да байланыеты. Мысалы, Алматы көшелерінде бүл мерзім бір жылға да созылуы да мүмкін. Ту және оның бейнесін жасаушыларға қойылатын басты талап - олар Түрлі-Түсті және сызбалық эталондарға толық сәйкес келуі керек.


       Негізгі бөлігін Түсті мата қүрайтын Мемлекеттік тудың басқа атрибуггарының да өз атаулары бар. Олар - тутаякша (древок), үшарбас (навершие), бау (лента), шашақ (бахрома), Тутүғыр (флагшток), тужиек (кайма), т.б.
Түсті мата тартылатын тутаяқша ағаштан немесе металдан жасалады. Үшарбас оған шығырмен бекітіліп, тудың ажарьш аша түсуге қызмет етеді. Ол үлттық ою-өрнек стилінде жасалған найза тәрізді болып келеді. Оған тартпа жіп пен бау тағылады.
Шашақ дегеніміз тудың негізгі бөлігін - түсті матаны жиектеп көмкерген тоқыма әшекей, ал тутүғыр деп тутаяқша түрғызылған металл қондырғыны айтады. Тужиек болса - түсті матаның шетіндегі түсі бөлек жолақша.
Тудың оң бетіндегі (түсті матаның тура қараған кезде тутаяқшадан оңға қарай жазылған жағы) эр алуан бейнелер мен жазулар тоқу, бояу және жапсырма (апликация) әдістерімен түсіріледі.



  • Біз әлеум.желідеміз







    Әзірленіп жатқан жобалар...
    Күрке

    200
    Сұрау
    Бұл пайдалы
    Ежедневные курсы валют в Республике Казахстан


    Сіздің қалаңыз дұрыс анықталмаса, басқа қаланы таңдауыңызға болады.

    Ak-Sakal жобасы "Қазақстан" сайтының тақырыптары.
    ҚР Мемлекеттік рәміздер

    Ak-Sakal жобасы "Қазақтар" сайтының тақырыптары.
    Аталған тақырыпқа әлі бір де бір сайт жасалған жоқ.
    Көрсетілген қолайсыздықтар үшін кешірім сұраймыз.

    Ak-Sakal жобасы "Пайдалылар" сайтының тақырыптары.
    Аталған тақырыпқа әлі бір де бір сайт жасалған жоқ.
    Көрсетілген қолайсыздықтар үшін кешірім сұраймыз.

    Ak-Sakal жобасы "Ойын-сауық" сайтының тақырыптары.
    Аталған тақырыпқа әлі бір де бір сайт жасалған жоқ.
    Көрсетілген қолайсыздықтар үшін кешірім сұраймыз.